Πέμπτη 23 Απριλίου 2015



ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΧΟΡΟΣ

Στέκερ Ιόλη, Α' Γυμνασίου




     Η μουσική και ο χορός είναι ένα πλέον αχώριστο και πολύ δυναμικό δίδυμο. Από τα παλιά χρόνια η μουσική συνόδευε διάφορα είδη χορού. Έκανε την πράξη πιο ευχάριστη και για τον θεατή, αλλά και για τον χορευτή. Μάλιστα σε κάποιους πολιτισμούς, οι δυο αυτές μορφές έκφρασης είναι συνυφασμένες μεταξύ τους, δεν αποτελούν ξεχωριστές μορφές έκφρασης και επικοινωνίας.
     Κατά τη διάρκεια του Ομίλου μελετήσαμε τον καλλιτεχνικό χορό μέσα από την ιστορία του, το μπαλέτο αλλά και πιο σύγχρονους χορούς.



Ιδιαίτερα μας απασχόλησε η σημειογραφία των χορευτικών κινήσεων, δηλαδή η αποτύπωσή τους με σύμβολα και σχέδια πάνω στο χαρτί. Είναι μια ιδιαίτερα δύσκολη δουλειά, που όμως διευκολύνει το χορογράφο στην απομνημόνευση των κινήσεων. Ανακαλύφθηκε το 1680 από τον Pierre Beauchamp.
Μέσα από την ειδική ορολογία "Dance Notation", και βλέποντας πολλά σκίτσα, εικόνες, και φωτογραφίες, ανακαλύψαμε την σημειογραφία του χορού, δηλαδή όλες τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν μέσα στον χρόνο,προκειμένου να καταγραφούν και να διασωθούν ως σήμερα, παγιωμένες  διάσημες χορογραφίες.


      Στην παραπάνω εικόνα, βλέπει κανείς την μελωδία που πρόκειται να χορευτεί, και ακριβώς από κάτω ένα σκίτσο που αναπαριστά την κίνηση. Στην συνέχεια, μπορούμε να συγκρίνουμε την αναπαράσταση αυτή με μια ζωντανή χορευτική επιτέλεση, του συγκεκριμένου μπαρόκ χορού: 

Κλασικό Μπαλέτο

     Το κλασικό μπαλέτο ανακαλύφθηκε στην Ιταλία τον 15ο αιώνα και εξελίχτηκε κυρίως στην Ιταλία και τη Ρωσία. Η ονομασία του προέρχεται από την ιταλική λέξη ballare (ballet), που σημαίνει «χορεύω». Συνήθως συνοδεύεται από κλασική μουσική. Το μπαλέτο αποτελείται από πολύπλοκες και δύσκολες κινήσεις τις οποίες η μπαλαρίνα πρέπει να πραγματοποιεί πάνω σε ειδικά παπούτσια, τις πουέντ (pointe). Κάποιες κινήσεις μπορεί να είναι αρκετά επώδυνες, έτσι οι σχολές μπαλέτου περιμένουν μέχρι τα κοριτσάκια να φτάσουν στο κατάλληλο επίπεδο και να έχουν διαμορφώσει το κατάλληλο σώμα, για να φορέσουν πουέντ.
Στο παρακάτω βίντεο από μάθημα μπαλέτου, θα μπορούσαμε να δώσουμε και τον τίτλο "Κάθε αρχή και δύσκολη".

Σήμερα, υπάρχουν τρία διαφορετικά είδη παπούτσια για το μπαλέτο. Το πρώτο είναι οι κλασσικές μπαλαρίνες όπου είναι απαραίτητες για όλες τις μπαλαρίνες. Στη συνέχεια είναι τα καρακτέρ (charactères) όπου συνήθως τα φορούν οι μπαλαρίνες οι οποίες συμπλήρωσαν τα πρώτα έτη διδασκαλίας και τέλος, είναι οι πουέντ (Pointe) που συνήθως χρησιμοποιούνται σε υψηλότερο επίπεδο διδασκαλίας. Διάσημες παραστάσεις μπαλέτου είναι η Λίμνη των Κύκνων (Swan Lake), η Ζιζέλ (Gizelle), η Πακίτα (Paquita), o Πουλτσινέλα (Pulcinella), αλλά και πολλά άλλα.

Στον Όμιλο μας απασχόλησε ιδιαίτερα ο Πουλτσινέλα του Igor Stravinsky, καθώς τα κοστούμια της πρώτης εκτέλεσης του συγκεκριμένου μπαλέτου ανήκουν στον ίδιο τον Πικάσο, επομένως αποτέλεσε εξαίρετο δείγμα συνεργασίας των τεχνών μεταξύ τους, που αποτελεί άλλωστε και το θέμα του ομίλου μας. Αν και αποτελεί ένα σύγχρονο, του 20ου αιώνα μπαλέτο, ο συνθέτης, εμπνέεται από το παρελθόν σε μια περίοδο που κάνει στορφή γενικότερα προς τον νεοκλασικισμό, ως προσωπική καλλιτεχνική τάση. Οι ήρωες του μπαλέτου αυτού, αποτελούν ήρωες της Commedia dell Arte, και η υπόθεση αντλεί από το ομώνυμο θεατρικό έργο του 18ου αιώνα. Παρακάτω βλέπετε μερικά από τα σκίτσα του ιδιοφυούς ζωγράφου Pablo Picasso για την παράσταση αυτή, καθώς και την αυθεντική αφίσα:






Η «Ρομαντική Περίοδος» του μπαλέτου


Στη «Ρομαντική Περίοδο» της ιστορίας του μπαλέτου διέπρεψαν κυρίως γυναίκες χορεύτριες (prima ballerina), ενώ οι άντρες αναλάμβαναν «βοηθητικό» ρόλο. Τα μυθολογικά θέματα αντικαταστάθηκαν από ιστορίες αγάπης και παραμύθια, ενώ οι χορευτές άρχισαν να χορεύουν για πρώτη φορά sur les pointes (στις μύτες). Εκείνη την περίοδο εμφανίστηκαν και οι πρώτες tutu (κοντές φούστες από τούλι) που ελευθέρωναν ολόκληρα τα πόδια. Ρομαντικό μπαλέτο είναι η Giselle, ο δημιουργός της οποίας αλλά και εκτέλεσή της παρουσιάστηκαν σε προηγούμενη ανάρτηση.


Ο Σύγχρονος χορός

 Ο σύγχρονος χορός είναι μια δημοφιλής μορφή του χορού που αναπτύχθηκε κατά τα μέσα του εικοστού αιώνα και έκτοτε έχει αναπτυχθεί για να γίνει ένα από τα κυρίαρχα είδη για επισήμως εκπαιδευμένους χορευτές σε όλο τον κόσμο, με ιδιαίτερα έντονη δημοτικότητα στις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Παρά το γεγονός ότι αρχικά δανείστηκε στοιχεία από το κλασικό μπαλέτο, μοντέρνα, ή από τον χορό τζαζ, έχει από τότε ενσωματώσει στοιχεία από πολλές μορφές του χορού.

Όσον αφορά την τεχνική του, τείνει να αξιοποιήσει τόσο την ισχυρή και ελεγχόμενη τεχνική στα πόδια του μπαλέτου όσο και του σύγχρονου χορού για τον κορμό. Οι απρόβλεπτες αλλαγές στο ρυθμό, την ταχύτητα και την κατεύθυνση είναι επίσης συχνό φαινόμενο. Μερικές φορές ενσωματώνει επίσης στοιχεία χορών από μη δυτικές κουλτούρες, όπως στοιχεία αφρικάνικου χορού, ή κινήσεις από το ιαπωνικό σύγχρονο χορό Butoh. 

Στο παρακάτω βίντεο βλέπουμε πώς οι συμβάσεις του κλασικού μπαλέτου πια στις μέρες μας έχουν αμφισβητηθεί κατά πολύ, σε σημείο να εμπνέουν κριτικές/ χιουμοριστικές χορογραφίες:


H Isadora Duncan ήταν μια από τις πρωτοπόρους. Η Duncan απέρριψε τους κανόνες που επέβαλλε το μπαλέτο στην τεχνική εκτέλεση των βημάτων, στην ενδυμασία και στο στήσιμο των χορευτών, θεωρώντας ότι έρχονταν σε αντίθεση με την ανθρώπινη φύση. Έχοντας αρκετούς υποστηρικτές, ίδρυσε την δική της σχολή χορού στην οποία δίδασκε η ίδια ενθαρρύνοντας τους μαθητές της να χρησιμοποιούν τον χορό ως μέσο έκφρασης και ελευθερίας. Άλλες πολύ σημαντικές χορεύτριες που επηρέασαν την εξέλιξη του σύγχρονου χορού ήταν η Helen Tamiris, η Pina Bausch, και η Martha Graham.

Περισσότερα για τον σύγχρονο χορό μπορείτε να υποψιαστείτε ή να μάθετε, αν αναζητήσετε την τρισδιάστατη ταινία "Pina" (2011), η οποία αφορά την διάσημη Γερμανίδα χορογράφο. Εδώ, το τρέηλερ της ταινίας: 









   

Κυριακή 5 Απριλίου 2015



ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΑΤΡΟ 
Μαριλένα Κοτζιά, Α' Γυμνασίου


Υπάρχουν τόσα πολλά που μπορεί να πει κάποιος για αυτή τη συνεργασία.... Από πολύ παλιά  οι άνθρωποι άρχισαν να εντάσσουν τη μουσική στις θεατρικές παραστάσεις. Το ίδιο το αρχαίο ελληνικό θέατρο είναι μια πολύτεχνη έκφραση όπου ΛΟΓΟΣ-ΜΕΛΟΣ-ΚΙΝΗΣΗ συνυπάρχουν αρμονικά. (μέλος=μελωδία). Οι αρχαίες κωμωδίες και τραγωδίες όπως οι <<Βάκχες>>  και η <<Ελένη>>, είναι  μερικά παραδείγματα. Αλλά και στον υπόλοιιπο δυτικό κόσμο, στην σύγχρονη εποχή, έχουμε παρόμοιες προσεγγίσεις. Τα πρώτα musical  έγιναν στη Νέα Υόρκη κι το Λονδίνο Στη συνέχεια και σε πολλές άλλες χώρες.

Σήμερα τα μιούζικαλ που πραγματοποιούνται είναι υπερπαραγωγές, με εκθαμβωτικά σκηνικά και κοστούμια και οι μουσικές που επιλέγονται αγκαλιάζουν το έργο και του δίνουν μια άλλη, διαφορετική, ίσως πιο πλούσια αισθητική.

Σε μία παράσταση η μουσική επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό.

Η ΟΠΕΡΑ
Ένα είδος μουσικού θεάτρου είναι η όπερα. Η όπερα, γεννήθηκε από μια ομάδα λόγίων και καλλιτεχνών της αναγέννησης, που σε οργανωμένες συναντήσεις τους επιχειρούσαν να αναβιώσουν το ξεχασμένο αρχαίο ελληνικό θέατρο. Εκεί οι διάλογοι γίνονται τραγουδιστά (aria) δε λείπει όμως και η ομιλία, ή μια ενδιάμεση μορφή απαγγελτικού τραγουδιού (recitativo) Παρούσα στη σκηνή βρίσκεται ορχήστρα η οποία συνοδεύει με τον κατάλληλο τρόπο την παράσταση. Στην αρχή μια παράστασης όπερας, ακούει κανείς μόνον την ορχήστρα: προετοιμάζει το κοινό για τη δράση που θα ακολουθήσει, εισάγοντάς τους με μουσικό τρόπο στην ατμόσφαιρα του έργου. Συνήθως αρκούν λίγα μόλις μέτρα μουσικής, για να καταλάβει ο ακροατής αν πρόκειται για δραματική ή κωμική όπερα.
Οι διάλογοι ή η ποίηση της όπερας αποτελούν το λιμπρέτο που παίρνει το όνομά του από το ιταλικό libretto που σημαίνει βιβλίο. Το θέμα μπορεί να είναι λυπητερό, δραματικό ή περισσότερο κωμικό .Η παραδοσιακή όπερα αποτελείται από δύο είδη τραγουδιού για την αφήγηση της πλοκής του έργου: το ρετσιτατίβο, το μέρος του διαλόγου που κατά κύριο λόγω προάγει τη δράση και την άρια, όπου μέσω ενός μονολόγου αποκρυσταλλώνεται μια συναισθηματική κατάσταση. Αρκετές φορές έχουμε ντουέτα ή μεγαλύτερα φωνητικά σύνολα.
Η στερεότυπη δομή μιας πράξης της όπερας υπαγορεύει πως οι βασικοί ήρωες-χαρακτήρες πρέπει να έχουν μια άρια σε κάθε πράξη. Επιπλέον, αποφεύγονται δύο διαδοχικές άριες ίδιου χαρακτήρα ή για τον ίδιο τύπο φωνής, ενώ το ρεπερτόριο των πρωταγωνιστών περιλαμβάνει περισσότερες άριες από το ρεπερτόριο δευτερευόντων χαρακτήρων του έργου.

Ακούστε εδώ απόσπασμα από την πρώτη όπερα στην ιστορία της δυτικής μουσικής, της οποίας το χειρόγραφο (από κάτω,μουσική σελίδα σε σημειογραφία της εποχής) σώζεται ως τις μέρες μας:

                                                       

λεπτομέρεια από την παρτιτούρα της ιστορικά πρώτης όπερας, της "Ευριδίκης"


Φωνές
Οι φωνές των τραγουδιστών της όπερας διακρίνονται καταρχήν σε ανδρικές και γυναικείες. Ανάλογα με αυτή την κατηγοριοποίηση διακρίνουμε τους εξής τύπους φωνών:

Τύποι ανδρικών φωνών
Βαθύφωνος ή μπάσσος (bass) - καλύπτει τις χαμηλότερες νότες
Βαρύτονος (baritone) - καλύπτει τις ενδιάμεσες περιοχές
Τενόρος (tenor) ή οξύφωνος - καλύπτει τις υψηλότερες νότες
Κόντρα-τενόρος (countertenor) - καλύπτει τις υψηλότερες νότες που μπορεί να φτάσει ανδρική φωνή. Επειδή υπάρχουν μόνο λίγοι κοντρα-τενόροι παγκοσμίως, συχνά οι ρόλοι τους ερμηνεύονται από γυναίκες
Τύποι γυναικείων φωνών
Κοντράλτο (contralto) - καλύπτει τις χαμηλότερες νότες
Μεσόφωνος ή μέτσο-σοπράνο (mezzo soprano) - καλύπτει τις ενδιάμεσες περιοχές
Υψίφωνος ή σοπράνο (soprano) - καλύπτει τις υψηλότερες νότες
Στους παραπάνω τύπους μπορούν να υπάρχουν και φωνές που ανήκουν σε ενδιάμεσες κατηγορίες.

Μπαρόκ Όπερα (Ιταλία)

Margravial Opera Hοuse, Bayreuth, Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς 

Η ανάπτυξη της μπαρόκ όπερας συντελέστηκε κυρίως στη Ρώμη και τη Βενετία. Ένα από τα έργα που καθιέρωσαν την όπερα της Ρώμης ήταν το Sant'Alesio του Στέφανο Λάντι, στα 1632. Η παρουσία όμως του Κλάουντιο Μοντεβέρντι ήταν αυτή που βοήθησε την μπαρόκ όπερα να φθάσει στην ακμή της αλλά και να μετατραπεί από είδος ψυχαγωγίας της αριστοκρατίας της εποχής σε περισσότερο "λαϊκό" είδος ευρύτερης απήχησης.
Η ανάπτυξη της ιταλικής σοβαρής όπερας (opera seria) ξεκίνησε με το έργο του ποιητή Apostolo Zeno (1688-1750) ο οποίος απέκλεισε τα κωμικά επεισόδια και αφαίρεσε από τα λιμπρέτο τις περιττές σκηνές δίνοντας έμφαση στον διδακτικό χαρακτήρα της όπερας. Οι χαρακτήρες των έργων σταδιακά άρχισαν να αποτελούν περισσότερο σύμβολα συγκεκριμένων ηθικών αξιών ή αρετών. Σημαντικό ρόλο στη σταθεροποίηση της μορφής της opera seria διαδραμάτισε και ο Pietro TrapassiMetastasio), τα θέματα του οποίου στηρίζονταν πάνω σε μύθους της αρχαίας Ελλάδας και είχαν ως πρωταρχικό σκοπό την πνευματική και ηθική εξύψωση του ακροατή-θεατή. Μεταξύ των πράξεων μιας σοβαρής όπερας παρεμβαλλόταν συχνά και ένα σύντομο κωμικό ιντερλούδιο που αποσκοπούσε στη χαλάρωση των θεατών μέσω της σάτιρας ή της παρωδίας, μια μορφή διαλείμματος. Η πλοκή στα ιντερλούδια διέφερε συνήθως από αυτή της σοβαρής όπερας και σταδιακά αυτονομήθηκαν σχηματίζοντας έτσι ένα νέο είδος, το ιντερμέδιο (intermezzo), με σημαντική ανάπτυξη κυρίως στη Νάπολη την περίοδο 1710-1730.

Δείτε ολόκληρη μια παράσταση της όπερας "Ορφέας", του Μοντεβέρντι, εμπνευσμένης από τον αρχαιοελληνικό μύθο. Μπορεί να μην είναι η πρώτη, ακριβώς όπερα, αλλά κερδίζει τις δάφνες της αρχαιότερης όπερας που παίζεται συχνότατα στις μέρες μας!



(απόσπασμα παρτιτούρας από χορωδιακό μέρος του "Ορφέα")


Μπαρόκ Όπερα (Γαλλία)
Σε αντιδιαστολή -- και ίσως ανταγωνισμό -- με την Ιταλική όπερα, αναπτύχθηκε μια ξεχωριστή παράδοση Γαλλικής όπερας, με έργα γραμμένα στη γαλλική γλώσσα, της οποίας ιδρυτής θεωρείται ο Ζαν Μπατίστ Λυλί. Η γέννηση της γαλλικής όπερας χρονολογείται επισήμως στα 1669 με την ταυτόχρονη επανασύσταση της Βασιλικής Ακαδημίας Μουσικής από τον Lully. Ως πρόδρομοι της αναφέρονται συχνά η γαλλική τραγωδία, τα χορευτικά μπαλέτα στις βασιλικές αυλές αλλά και η ιταλική όπερα. 

Μάλιστα στην iστορία της μουσικής έχει καταγραφεί και η διάσημη "Διαμάχη των Μπουφόνων", ουσιαστικά διαμάχη μεταξύ των οπαδών της ιταλικής όπερα buffa και της γαλλικής δραματικής όπερας των Ραμώ και Λουλί. 



Εκτός όμως από αυτά τα δυο βασικά είδη όπερας, υπήρχε και η "opera-pasticcio". Ναι, σωστά διαβάσατε, δεν μεταφερθήκατε σε σελίδα μαγειρικής. Για τις όπερες αυτές δεν γραφόταν καινούρια μουσική, αλλά αποτελούνταν από αποσπάσματα παρμένα από άλλες όπερες. Ακούστε μια όπερα παστίτσιο και καλή σας όρεξη (ε, χμ), ακρόαση, ήθελα να πω!


Οι όπερες του Lully αποτελούνταν από πέντε πράξεις και έναν πρόλογο ενώ περιλάμβαναν και χορευτικά μέρη μπαλέτου. Η μουσική διαδραμάτιζε εξίσου σημαντικό ρόλο με το κείμενο, το οποίο συχνά περιείχε θετικές αναφορές στην βασιλική εξουσία. Οι μεταγενέστερες όπερες του Ζαν Φιλίπ Ραμώ δεν είχαν γενικά μεγάλη απήχηση ενώ οι μικρές αποκλίσεις τους από την παράδοση του Lully προκάλεσαν την αντίδραση αρκετών κριτικών της εποχής σε συνδυασμό και με την άνοδο της ιταλικής όπερας μέσα στην Γαλλία. Η ανάμιξη της παραδοσιακής γαλλικής όπερας του Lully με την ιταλική όπερα ή με άλλες επιρροές όπως το τραγούδι bel canto οδήγησε τελικά στη δημιουργία της Grand Opera (Μεγάλη Όπερα), ένα από τα πιο εκλεπτυσμένα οπερaτικά είδη του 19ου αιώνα.


Ας παρακολουθήσουμε χαρακτηριστικές όπερες των δυο αυτών συνθετών. Με γνωστή την αγάπη των Γάλλων για τον χορό, φανταστείτε, οτι ακόμη και οι γνωστές ιταλικές όπερες, όταν ταξίδευαν στην Γαλλία, περιλάμβαναν πρόσθετα χορευτικά νούμερα ανάμεσα στις πράξεις, για να ευχαριστήσουν τους Γάλλους! 



(απόπασμα της παρτιτούρας από την όπερα του Ραμώ)




(εξώφυλλο του λιμπρέτου της όπερας του Λουλί)